ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 9، آذر 1401 ، شماره پی در پی 79

زیبایی شناسی شعر کودک با محوریت آثار شعبان‌نژاد، کیانوش، و کشاورز

صفحه (235 - 258)
عباس صیادی دریاکناری ، مجید عزیزی (نویسنده مسئول)، شاهرخ حکمت
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1400

چکیده

زمینه و هدف: شعر کودک یکی از انواع ادبیات کودک است که ویژگیهای خاص خود را دارد. آهنگین و موسیقایی بودن، استفاده از اوزان و قوافی متناسب با سن آنها، زبان ساده، مضامین زیبا و عناصر خیال‌انگیر مهمترین ویژگیهایی است که شاعران این حوزه باید مدّنظر قرار دهند. زیبایی اشعار این گروه سنّی سبب بارور شدن ذوق موسیقایی و قریحۀ زیبایی‎شناسی آنان خواهد شد. این جستار با هدف بازتاب زیبایی‌شناسی ادبیات منظوم کودک با محوریت اشعار افسانه شعبان‌نژاد، محمود کیانوش، و ناصر کشاورز انجام شده است.

روش مطالعه: روش پژوهش در پیش رو توصیفی ـ تحلیلی است که در آن داده ها و اطلاعات به روش کتابخانه ای گردآوری و نمودار فراوانی نیز ترسیم شده است.

یافته ها: شعبان‌نژاد، کیانوش و کشاورز با استفاده از وزنهای متنوّع و شاد، قافیۀ مطلوب، ردیفهای متنوّع، انواع تکرار و جناس که مهمترین صنایع لفظی هستند و استفاده از صور خیال یعنی تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز و نیز تشخیص، حس آمیزی، تناسب، تضاد و اغراق بر زیبایی سروده‎های خود و جذب مخاطبان کودک افزوده اند.

نتیجه گیری: بررسی زیبایی‌شناسی در سروده های کودکانه سه شاعر نشان داد در بخش مربوط به اوزان، تنوّع در سروده های کشاورز چشمگیرتر است. در استفاده از صورخیال و آرایه های بدیعی نیز، بهره گیری ناصر کشاورز از آرایه های تکرار، حس آمیزی، تناسب، تضاد و اغراق در زیبا‎سازی و جذب مخاطب بیش از کیانوش و شعبان‌نژاد بوده است و کیانوش در کاربرد انواع صورخیال (تشبیه، استعاره، کنایه، مجاز) و جناس و تشخیص نسبت به کشاورز و شعبان‎نژاد توجّه بیشتری نشان داده است.

کلمات کلیدی
زیبایی‌شناسی , شعر کودک , افسانه شعبان‌نژاد , محمود کیانوش و ناصر کشاورز

• سلاجقه، پروین. (1387). از این باغ شرقی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1381 الف). باد باد بادبادک. تهران: زیتون.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1383ب). کی بود؟چی بود؟. تهران: کتابهای پروانه.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1384 الف). بام مهربان. تهران: مدرسۀ ‌برهان.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1386 الف). آی زنگوله آی زنگوله. تهران: کتابهای پروانه.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1369الف). پونه ها ‌و ‌پروانه ها.‌ تهران: سروش.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1369ب). چتری ‌از‌ گلبرگها. تهران: ‌کانون ‌پرورش ‌فکری‌ کودکان‌ و‌ نوجوانان.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1374). جشن گنجشکها. تهران: ‌کانون ‌پرورش ‌فکری‌ کودکان‌ و‌ نوجوانان.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1380). یک کاسه ‌شبنم. تهران: مدرسه.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1381ب). قایق کاغذی. تهران: مدرسه.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1381ج). من و‌ عروسک. تهران: محراب قلم.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1383الف). سایه های ‌مهربان. تهران: محراب قلم.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1384ب). لیلی ‌لیلی حوضک، ‌دستکش‌ کوچک. تهران: مدرسۀ ‌برهان.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1384ج). من و‌ خواب ‌جنگل. تهران: ‌کانون ‌پرورش ‌فکری‌ کودکان‌ و‌ نوجوانان.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1386). پرنده گفت شاعرم.‌ تهران: ‌کانون ‌پرورش ‌فکری‌ کودکان‌ و‌ نوجوانان.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1386ب). تابستان. تهران: کتابهای پروانه.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1387الف). دس دسی بابا میاد. تهران: کتابهای پروانه.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1387ب). دس دسی گرگه میاد. تهران: کتابهای پروانه.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1391). شیشۀ آواز. تهران: ‌کانون ‌پرورش ‌فکری‌ کودکان‌ و‌ نوجوانان.
• شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1385). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
• شمیسا، سیروس. (1386). آشنایی با عروض و قافیه. تهران: میترا.
• شمیسا، سیروس. (1393). نگاهی تازه به بدیع. تهران: تهران: میترا.
• علی پور، منوچهر. (1393). آشنایی با ادبیات کودکان. تهران: تیرگان.
• قزل ایاغ، ثریا. (1389). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن. تهران: سمت.
• کشاورز، ناصر. (1370). از قناری تا کلاغ. تهران: کوچک جنگلی.
• کشاورز، ناصر. (1368). من و مرغابیها. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
• کشاورز، ناصر. (1372). آب، بابا، ماما. تهران: قدیانی.
• کشاورز، ناصر. (1373). قایق کاغذی. تهران: شفق.
• کشاورز، ناصر. (1376). ماهی به من آب داد. تهران: افق.
• کشاورز، ناصر. (1376الف). آهِ پونه. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کشاورز، ناصر. (1376ب). بوی گردوهای کال. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کشاورز، ناصر. (1376ج). چکّه ای ‌آواز، تکّه ای مهتاب. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کشاورز، ناصر. (1376د). از برگ گل بهتر. تهران: سروش.
• کشاورز، ناصر. (1377). میوه هایشان سلام! سایه هایشان نسیم. تهران: قدیانی.
• کشاورز، ناصر. (1378الف). آدم و پروانه. مشهد: آستان قدس رضوی.
• کشاورز، ناصر. (1378ب). تو چه شکلی هستی؟ مشهد: آستان قدس رضوی.
• کشاورز، ناصر. (1378ج). سیب جان سلام. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کشاورز، ناصر. (1378د). گربه به من میو داد. تهران: افق.
• کشاورز، ناصر. (1379الف). بوی نرگس. مشهد: به نشر.
• کشاورز، ناصر. (1379ب). پاتک به لحظه ها. تهران: صریر.
• کشاورز، ناصر. (1380). سبزتر از درخت. تهران: محراب قلم.
• کشاورز، ناصر. (1383). مداد کوتاه. تهران: شباویز.
• کشاورز، ناصر. (1384). کلاغی و کلاغی بود. تهران: افق.
• کشاورز، ناصر. (1393الف). دویدم و دویدم به شست پام رسیدم. تهران: افق.
• کشاورز، ناصر. (1393ب). دویدم و دویدم به یک پلنگ رسیدم. تهران: افق.
• کشاورز، ناصر. (1393ج). کلاغه خبر نداره. تهران: پیدایش.
• کشاورز، ناصر. (1396). پرواز سخت لاک‌پشت. تهران: افق.
• کیانوش، محمود. (1352). شعر کودک در ایران. تهران: آگاه.
• کیانوش، محمود. (1370). باغ ستاره ها. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کیانوش، محمود. (1378). بچّه های جهان. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کیانوش، محمود. (1379). زبان چیزها. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کیانوش، محمود. (1382). طوطی سبز هندی. تهران: ‌کانون ‌پرورش ‌فکری‌ کودکان‌ و‌ نوجوانان.
• گوردون، میخائیل و همکاران. (1375). کمک به رشد گفتار و زبان کودکان عقب ماندۀ ذهنی تربیت‌پذیر. ترجمۀ به پژوه، خجسته مهر، و روستایی. تهران: روی.
• محمودی، علیرضا. و کیچی، زهرا. (1392). سبک‌شناسی کاربرد تصاویر تشبیهی در شعر کودک و نوجوان (بر اساس مطالعه موردی آثار مصطفی رحماندوست و افسانه شعبان‌نژاد)، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، (4) 6، صص263-282.
• مصطفوی، صوفی. (1380). شاعر قاصدکها و راوی آینه ها. تهران: نسیم دانش.
• ولک، رنه و آوستن وارن. (1373). نظریه ادبیات. ترجمۀ ضیاء موحّد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.